Προσοχή προσοχή. Οι Γερμανοί ξανάρχονται!!!
Με αυτή την προειδοποίηση ενημέρωνε τους χωριανούς ο νεαρός ΕΠΟΝίτης Τάκης της Κλειάνθης, την Άνοιξη του 1945. Κάθε μέρα, από το μπαλκόνι των γραφείων της ΕΠΟΝ στα Δολιανά, με τον τηλεβόα, γινόταν ενημέρωση. Μόλις εμφανίστηκαν τα πρώτα αποσπάσματα της 8ης Ταξιαρχίας Εθνοφυλακής, η οποία μετά τις 24 Φεβρουαρίου του 1945, ανέλαβε την «εμπέδωση της τάξεως» και την «περισυλλογή των όπλων» σε Πελοπόννησο και Ήπειρο, προειδοποιούσε τους Δολιανίτες. Η προειδοποίηση αυτή δεν ήταν υπερβολή. Το διαπίστωσε και ο ίδιος. Τα αποσπάσματα τον συνέλαβαν. Τον μετέφεραν στο Δελβινάκι, τον τσάκισαν στο ξύλο και επέζησε κυριολεκτικά από θαύμα.
Τα γεγονότα που θα περιγραφούν πιο κάτω δεν διαφέρουν πολύ απ’ αυτά που διαδραματίστηκαν σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Ίσως με λιγότερη ή μεγαλύτερη αγριότητα. Ποιος ο λόγος, λοιπόν, να γίνει ειδική αναφορά στο Πωγώνι;
Η ιστορία, όπως είναι σε όλους γνωστό, γράφεται από τους νικητές. Έχουν γραφτεί δεκάδες βιβλία για το Πωγώνι στην συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Στα περισσότερα από αυτά, παρουσιάζεται το ΕΑΜ σαν ένα τσούρμο προδότες και εγκληματίες, που σφάζουν και κατακρεουργούν αθώους άμαχους.
Στην υπέροχη νουβέλα του «Μουργκάνα», ο Τάκης Χατζής, περιγράφοντας τους αντάρτες του ΔΣΕ, γράφει:
… Ο σκοπός μου δεν είναι να παραστήσω τίποτα μυθικούς ήρωες να πολεμούν στη Μουργκάνα. Απλοί άνθρωποι,
. . ‚φτωχογέννητοι και φτωχοαναθρεμένοι
εργάτες και γραμματικοί, βοσκοί και ζευγολάτες ,
είναι στο στρατό μας. Μα πιστεύουν στο δίκιο τους και γι’ αυτό πολεμούνε καλά. Έχουν συνείδηση για το χρέος τους, γι’ αυτό πειθαρχούν στην ομάδα τους και πεθαίνουν όταν χρειάζεται. Μέσα στην αρμονική συμβίωση της πειθαρχημένης ομάδας η καρδιά γαληνεύει και το πνεύμα ισορροπεί. Αγαπούνε τους συντρόφους τους, την Πατρίδα τους, λαχταρούνε τη νίκη. Είναι απλοί και χαρούμενοι. Γι’ αυτό τραγουδούνε τόσο πολύ. Αγαπούνε τη ζωή, τ’ αγαθά της, την ειρήνη. Είναι ήμεροι και συναισθηματικοί. Γι’ αυτό συγκινούνται έτσι εύκολα και δακρύζουνε με το πρώτο.
Έτσι είναι όλοι τους. Πολεμούνε καλά, τραγουδάνε πολύ και δακρύζουνε με το τίποτα…
Ας γυρίσουμε μερικά χρόνια πριν.
28 Οκτωβρίου του 1940, οι Ιταλοί εισβάλλουν στην Ελλάδα. Διασχίζουν το Πωγώνι και σταματάνε στο Καλπάκι. Η οχυρωματική γραμμή, εδώ φτιάχτηκε με την καθοδήγηση του Μαυραγάνη και την δουλειά των κατοίκων. Πότε πιέζοντάς τους και πότε ρίχνοντάς τους στο φιλότιμο, ο Μαυραγάνης κατάφερε να φτιάξει πολυβολεία και χαρακώματα. Από το Γενικό Επιτελείο καμιά βοήθεια. Είναι γνωστό ότι διέταζαν την 8η Μεραρχία να οπισθοχωρήσει στον Άραχθο.
Τι έκαναν οι κάτοικοι του Πωγωνίου;
Αντιστάθηκαν στον εισβολέα.
Στις 20 Απριλίου 1941, ημέρα του Πάσχα, ο Τσολάκογλου σε συνεννόηση με τον διοικητή του Α΄ Σώματος Στρατού, αντιστράτηγο Παναγιώτη Δεμέστιχα, τον διοικητή του Β΄ Σώματος Στρατού, αντιστράτηγο Γεώργιο Μπάκο, και τον Μητροπολίτη Ιωαννίνων Σπυρίδωνα, κατάργησε πραξικοπηματικά τον διοικητή Στρατιάς Ηπείρου Ιωάννη Πιτσίκα, ανέλαβε ο ίδιος διοικητής της Στρατιάς και υπέγραψε πρωτόκολλο ανακωχής με τον διοικητή της 1ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας Ες-Ες, υποστράτηγο Σεπ Ντίτριχ (Josef "Sepp" Dietrich), στο Βοτονόσι Ιωαννίνων.
Οι κάτοικοι του Πωγωνίου είδαν με τα μάτια τους τη ταλαιπωρία και τα βάσανα που πέρασαν οι στρατιώτες, που γύριζαν με τα πόδια από τα βουνά της Αλβανίας. Παρατημένοι από την ηγεσία τους. Τους περίθαλψαν και τους βοήθησαν.
Μετά τους Ιταλούς έρχονται και οι Γερμανοί στο Πωγώνι. Όπως και σε όλη την Ελλάδα. Αρχίζει η πείνα και οι δυσκολίες. Σε μια περιοχή που ήταν και πριν τον πόλεμο αποκομμένη και φτωχιά, η καθημερινότητα γίνεται χειρότερη.
Οι δυνάμεις κατοχής απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής. Τα λίγα που μένουν έρχονται στα χέρια των μαυραγοριτών. Η κατάσταση χειροτερεύει. Οι όποιες διαμαρτυρίες, αντιμετωπίζονται με βούρδουλα, φυλακίσεις ακόμα και με εκτελέσεις. Με την βοήθεια ντόπιων συνεργατών (Χίτες, Ταγματασφαλίτες, Μαυραγορίτες), κάθε προσπάθεια συλλογικής αντίδρασης, καταστέλλεται.
- Στις 28 Μαΐου 1941 γίνεται στην Αθήνα η ιδρυτική συνεδρίαση της οργάνωσης που πήρε τον τίτλο Εθνική Αλληλεγγύη. Η οργάνωση συμμετείχε ως ιδρυτικό κόμμα στη δημιουργία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, το Σεπτέμβριο του 1941 και λειτουργούσε πλέον ως παρακλάδι. Για τον ρόλο που ανέλαβε στη σίτιση των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της Κατοχής, έλαβε το παρατσούκλι "η Μητέρα του Αγώνα".
- Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1941, ιδρύθηκε ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος, από τον Ναπολέοντα Ζέρβα, τον Λεωνίδα Σπαή και τον Ηλία Σταματόπουλο με προσανατολισμό αντιμοναρχικό. Μετά από έντονη βρετανική πίεση, ως αντάρτικο σώμα αναπτύχθηκε μετά τον Γοργοπόταμο (25 Νοεμβρίου 1942 ), κυρίως στην Ήπειρο, τόπο καταγωγής του Ζέρβα.
- Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941 ιδρύθηκε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, από τους Λευτέρη Αποστόλου (ΚΚΕ), Χρήστο Χωμενίδη (ΣΚΕ), Απόστολο Βογιατζή (Αγροτικό Κόμμα) και Ηλία Τσιριμώκο (ΕΛΔ).
- Τον Φεβρουάριο του 1942 ιδρύθηκε το ένοπλο σκέλος του, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός, με στόχο την διεξαγωγή ανταρτοπόλεμου ενάντια στις δυνάμεις κατοχής.
- Τον Φεβρουάριο του 1943 ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, που αποτελούσε την πτέρυγα νεολαίας του ΕΑΜ.
Το 1942 δημιουργούνται στην περιοχή οι πρώτες αντάρτικες ομάδες.
Στο Πωγώνι-Ζίτσα, βγαίνει ο αλησμόνητος καπετάν Πάκος (ανθυπολοχαγός Έξαρχος), ο Νεμέρτσικας, ο Χατζάρας, ο Καραντάνης. Μαζί τους ο Πετρίτης, ο Βορηάς.
Στις 9 Ιουλίου 1943 εισδύει στο νομό Ιωαννίνων, μέσω της Αλβανίας, η 1η Ορεινή Μεραρχία του γερμανικού στρατού. Εισερχόμενη η 1η Ορεινή Μεραρχία από τα ελληνοαλβανικά σύνορα στην περιοχή Πωγωνίου, άρχισε να εκτελεί αδιάκριτα, δεξιά και αριστερά στο πέρασμά της άμαχο πληθυσμό.
Καμένα χωριά:
- Κεφαλόβρυσο, 9 Ιουλίου 1943
- Μεσοβούνι, 23 Οκτωβρίου 1943
- Κεράσοβο, 15 Αυγούστου 1944.
Τι έκαναν οι κάτοικοι του Πωγωνίου;
Αντιστάθηκαν στον κατακτητή.
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 απελευθερώνεται η Αθήνα και θεωρείται ως η επίσημη λήξη της κατοχικής περιόδου.
Στις 15 Οκτωβρίου 1944 και ώρα 5.20 το ξημέρωμα οι τελευταίοι Γερμανοί αποχωρούν από τα Γιάννενα σε διάταξη μάχης.
Και η Ήπειρος, πλέον, έχει απελευθερωθεί από τους Γερμανούς καταχτητές.
Με τη συμφωνία ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ (της Καζέρτας), τα Γιάννενα μέχρι το Μπιζντούνι θα τα είχε ο Ζέρβας και από εκεί και πέρα ο ΕΛΑΣ.
Τα Δεκεμβριανά (1944). Με την ονομασία αυτή είναι γνωστή η ένοπλη σύγκρουση, που έλαβε χώρα στην Αθήνα, μεταξύ του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ από τη μία πλευρά και των κυβερνητικών και βρετανικών δυνάμεων από την άλλη. Ξεκίνησε στις 3 Δεκεμβρίου 1944 με την αιματηρή κατάληξη του συλλαλητηρίου της Πλατείας Συντάγματος και τελείωσε τυπικά με την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945.
Στις 31 Μάρτη του 1946 εκλογές. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, δεν συμμετέχουν και καλούν τους πολίτες σε ΑΠΟΧΗ.
Στις 8 Ιούνη του 1946 ψηφίζεται το περιβόητο Γ` Ψήφισμα.
Τρεις μόλις μέρες μετά την ψήφιση του φοβερού νομοθετήματος είχαν συγκροτηθεί τα πρώτα έντεκα στρατοδικεία στις εξής πόλεις: Θεσσαλονίκη Γιαννιτσά, Κιλκίς, Σέρρες, Δράμα, Ξάνθη, Αλεξανδρούπολη, Ιωάννινα, Κοζάνη, Λάρισα, Φλώρινα. Και στις 16 Ιουλίου έγιναν στο Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης οι δύο πρώτες εκτελέσεις καταδίκων.
Στις 8 Γενάρη 1948,τίθενται και τυπικά, εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και η Εθνική Αλληλεγγύη. Τυπικά. Γιατί όλα όσα θα παρατεθούν πιο κάτω, διαδραματίστηκαν μεταξύ 1944 και 1946.
Τότε που ήταν ακόμη νόμιμα.
Ας έρθουμε τώρα στην περίοδο της «Λευκής Τρομοκρατίας» στο Πωγώνι, όπως καταγράφτηκαν στις εφημερίδες της εποχής που εκδίδονταν στα Γιάννενα:
σσ. Τα επώνυμα και τα ονόματα είναι πλήρη στα έντυπα. Δεν υπάρχει όμως κάποια χρησιμότητα γι' αυτό και έχουν γραφτεί μόνο τα αρχικά.
ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ Όργανο της Πανηπειρωτικής Επιτροπής του ΕΑΜ.
ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ Όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ.
ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ του ακροδεξιού χώρου.
ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ
24 Νοέμβρη 1944
Στήλη ΑΠΟΨΕΙΣ
ΟΙ ΔΟΥΜΗΔΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΨΩΜΙ ΤΟΥ ΛΑΟΥ
Με την ανοικοδόμηση και την αποστολή στην καταστραμένη χώρα μας βοηθημάτων κινήθηκαν αμέσως ο Δούμας και Σία στα Γιάννινα και οι διάφοροι Δούμηδες στις άλλες Ηπειρώτικες πόλεις κι άπλωσαν τα πλοκάμια τους στη μπουκιά του Λαού. Αυτός λέει έχει τη «νόμιμη δυναμικότητα» εισαγωγής αλεύρου στον τόπο μας, και «κανονικά» θα πρέπει σ’ αυτόν να γίνουν οι διανομές. Θράσος και κυνισμός είναι οι λέξεις που δεν ανταποκρίνονται στο νόημα μιας τέτοιας πρότασης. Δεν τούφτανε του κυρίου αυτού που όλα τα χρόνια σα βδέλα ρούφιξε το αίμα του Ηπειρώτικου Λαού, δεν τούφτανε που στα σκληρά χρόνια της κατοχής που τα πάντα μεταβλήθηκαν σε καταστροφή και ερείπια αυτός σώριασε άνομα και ματωμένα πλούτη στις κάσες του, θέλει τώρα και σ’ αυτή τη μπουκιά του πεινασμένου Λαού μας που του προσφέρει η Συμμαχική αλληλεγγύη, να βάλει το χέρι του. Ας το μάθει όμως πώς ο Λαός ξέρει να διεκδικήση και να κερδίσει το ψωμί του και τα δίκαιά του.
ΠΟΣΤΟ ΜΠΛΟΚΟ
Μπαίνοντας κανένας στα Γιάννινα και συναντώντας στην είσοδο της πόλης τους αντάρτες του ΕΔΕΣ, με το βλοσυρό ύφος, τις ατέλειωτες και εξονυχιστικές έρευνες, τα συρματοπλέγματα, τις συλλήψεις για «αντικανονικές» ταυτότητες και δε συμαζεύεται, αθέλητα πάει το μυαλό του στην παληά κατάσταση της κατοχής. Και δίκαια αναρωτιέται: Γιατί όλα αυτά και τι εξυπηρετούν; Το Φρουραρχείο των Γιαννίνων (κατά την διαβεβαίωση του κ. Λυγεράκη) εκδίδει ειδικά σημειώματα για λεπτομερή έρευνα συναγωνιστών της Πανηπειρωτικής στην έξοδό τους από την πόλη. Κι όμως ο κ. Κομνηνός Πυρομάγλου υπαρχηγός του ΕΔΕΣ, διαβεβαιοί πως δόθηκε ρητή εντολή να μην γίνεται καμμιά παρενόχληση και κανένα εμπόδιο των πολιτών σ’ οποιοδήποτε σημείο της λεύτερης πατρίδας μας. Η δημοσιευμένη διαταγή του Γεν. Στρατηγείου ΕΛΑΣ, είναι χαρακτηριστική γι’ αυτό, και θα πρέπει να δοθούν ανάλογες οδηγίες και στα τμήματα του ΕΔΕΣ για να ιδούμε επιτέλους πως είμαστε λεύτεροι. Τα πόστο ντι μπλόκο και τα συρματοπλέγματα ανήκουν πια στην ιστορία.
ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ
1η Απρίλη 1945
Ο «Αγωνιστής» στο Πωγώνι
ΠΕΝΤΕΜΙΣΗ ΜΗΝΕΣ
ΦΡΙΚΤΗ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
Το πρώτο πράγμα για το οποίο θα μιλήσει ο κάθε δημοκρατικός Πωγωνίσιος στον ξένο που θα κάνει το κατόρθωμα να πάη στο Πωγώνι, είναι η αφάνταστη τρομοκρατία που επικρατεί σ’ όλη την περιοχή. Κι αυτό δεν θα το κάνει πρόχειρα. Θα ανοίξει το στόμα του και θα του πει τα βάσανα του μόνο αφού ρωτήσει: «είναι δικός μας;» Έτσι ακριβώς συνέβηκε και με μένα. Είναι τόσα τα μαρτύρια, πήρε τέτοια έκταση το ανθρωποκυνηγητό, που να δικαιολογούν αυτή την περίσκεψη. Να μερικές μόνο γραμμές απ’ τα μαρτύρια που δοκίμασαν οι δημοκρατικοί Πωγωνίσιοι, που είναι ταυτόχρονα απολογισμός της μαύρης δράσης των Κυβερνητικών αρχών απ’ την εγκατάστασή τους ως τα σήμερα.
α) Σκοτωμένοι 5. Ο Βαγγέλης Ζέρβας απ’ τα Κάτω Ραβένια, ο Σιάνος απ’ τη Λίμνη, ο Μεϊντής απ’ το Κεφαλόβρυσο, Μπατζής και Κιρίμης που δολοφονήθηκαν πριν από λίγες μέρες. Όλοι διαλεχτοί αγωνιστές, που αγωνίστηκαν ηρωικά ενάντια στους καταχτητές. Απόπειρες δολοφονίας 15.
β) Βασανισμένοι 180. Με βασανιστήρια φριχτά, μεσαιωνικά. Φάλαγγες, βούρδουλας, βρωμιές στο στόμα, λάδι ζεματιστό στο κορμί. Να μερικά ονόματα. (Τ.Β., Ν., Λ., ο υπάλληλος Σ. κλπ. κλπ. ). Οι Δήμιοι; Ο Μάριος της ομάδας Παρθενίου, ο Σωτηρόπουλος, ο Καραδήμας κ.τ.λ.
γ) Έγιναν 38 αλλεπάλληλα μπλοκαρίσματα χωριών τα μεσάνυχτα. Οι κάτοικοι ολόκληρων χωριών πέρασαν νύχτες φόβου και τρόμου.
Έγιναν 420 συλλήψεις και συνεχίζονται. Ακόμα έγιναν έρευνες και λεηλασίες σπητιών.
Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση η απόγνωση του λαού έφτασε στο απροχώρητο. Οι νέες και οι νέοι τρυπώνανε στα λόγγα. Όμως αυτό δεν μπορούσε να κρατήσει επ’ άπειρο. Στο τέλος κατοσταριές ολόκληρες νέοι και νέες ακόμα, απ’ όλα τα χωριά πήραν το μαύρο δρόμο της ξενητιάς. Έτσι τώρα γυρίζουν πεινασμένοι και γυμνοί στην Αθήνα, Σαλονίκη κ.τ.λ. ενώ οι δουλειές στα χωριά σταμάτησαν. Η κατάσταση που παρουσιάζει σήμερα το Πωγώνι είναι φοβερή. Το Πωγώνι που ήταν γεμάτο ζωή, άδειασε τώρα απ’ τη Νεολαία και σχεδόν νέκρωσε: Τώρα οι Μπράβοι εξοπλισμένοι γυρνούν ασύδοτοι, λύνουν και δένουν. Αυτό άλλωστε ήθελαν και το πέτυχαν να διώξουν κάθε ζωντανό στοιχείο πού θ’ έμπαινε εμπόδιο στο δρόμο τους.
2) ΕΚΔΙΚΟΥΝΤΑΙ ΤΟ ΠΩΓΩΝΙ
Γιατί όμως αυτή η πρωτοφανής επίθεση της αντίδρασης ενάντια στο Πωγώνι; Η απάντηση είναι εύκολη. Το Πωγώνι στο μεγάλο αγώνα του Έθνους πρόσφερε έξοχες υπηρεσίες. Κράτησε κοντά στον Καλαμά το ηρωικό 15ο Σύνταγμα. Ανάδειξε ολόκληρη στρατιά από στελέχη. Ε, αυτό δεν του συγχωρεί η αντίδραση και προσπαθεί να το τσακίσει. Οι λιποτάχτες και οι σαμποταριστές του αγώνα, οι συνεργάτες των εχθρών της Πατρίδας μισούν θανάσιμα τον πρωτοπόρο λαό του Πωγωνίου κι οργανώνουν και καθοδηγούν την επίθεση ενάντιά του.
Παραδίνουμε μερικά ονόματα στην περιφρόνηση και στο μίσος ολόκληρου του Ηπειρώτικου λαού. Φ. Βασιλικό, Μ. Θ. Γεροπλάτανος, Ζ., Μαυροβούνι, Γ.Κ. Άνω Ραβένια, Μ. Τ., Π.Δ, Δολιανά, Κ., Κάτω Ραβένια, Α.Σ., Τ., Παρακάλαμος, Τ., Κουκλιοί, Π. Ζ. Βάλτιστα, Γ., Β., Λ., Δελβινάκι, Κ. Ζ., Π. Κ., Πωγωνιανή, Γ., Κεφαλόβρυσο, Δ., Κ. Π., Άγιος Κοσμάς, Γ. Π., Ρουψιά. Ο λαός του Πωγωνίου που βασανίστηκε απάνθρωπα εξ αιτίας τους θα τους καλέσει γρήγορα να λογοδοτήσουν για τα εγκλήματά τους.
Μια ανήκουστη απόφαση
Μαθαίνουμε ότι η επιτροπή της διανομής των ειδών της Ούνρα αποφάσισε να έρθουν εδώ οι αγρότες για να παραλάβουν τα τρόφιμά τους. Η απόφαση αυτή είναι ανήκουστη. Οι αγρότες βρίσκονται σήμερα νηστικοί, ξυπόλητοι, άρρωστοι χωρίς μεταφορικά μέσα. Να υποχρεωθούν λοιπόν να έρθουν από τη Λάκκα Πωγωνίου, από τα Ζαγόρια τα Τζουμέρκα και λοιπά στα Γιάννενα για να παραλάβουν τις 15 οκάδες αλεύρι 20 και 30 ώρες στην πλάτη είναι αδύνατο. Η απόφαση λοιπόν αυτή ισοδυναμεί με τον αποκλεισμό των περιοχών αυτών από τις διανομές. Θα πρέπει να καταλάβει η επιτροπή ότι ο αγροτικός κόσμος δεν είναι διατεθειμένος να μείνει και πάλι έξω όπως έγινε με τις διανομές του Ερυθρού Σταυρού και Μ – Λ. Είναι αποφασισμένος να διεκδικήση τα δικαιώματά του και θα τα πάρη. Πρέπει λοιπόν η επιτροπή να στείλη τα τρόφιμα στα περιφερειακά κέντρα απ’ όπου θα τα πάρουν οι αγρότες. Τούτο να γίνη το ταχύτερο γιατί ο αγροτικός κόσμος πεινάει.
ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ
24η Απρίλη 1946
Εξοντώνουν τους Δημοκρατικούς φαντάρους
Το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα ομάδα χιτών στρατιωτών έκανε επίθεη στο θάλαμο των δημοκρατικών φαντάρων του 205 τάγματος, τους οποίους είχε προ πέντε ημερών η Διοίκηση του τάγματος. Η επίθεση έγινε στις 10 τη νύχτα. Οι χίτες εθνοφύλακες τραυμάτισαν με τόμσον το στρατιώτη Τούρκο από την Κέρκυρα ο οποίος μεταφερόμενος στα Γιάννενα πέθανε και δύο άλλος φαντάρους από την Αθήνα. Πρέπει να σημειωθεί ότι τον Τούρκο οι χίτες απειλήσανε να τον σκοτώσουν πριν 15 μέρες.
Την επίθεση κατά των δημοκρατικών φαντάρων προπαρασκεύασε ο γνωστός ανθυπολοχαγός Ζυγομάλης…….
ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ
9η Ιούλη 1946
ΟΛΟΚΛΗΡΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ
ΕΧΟΥΝ ΣΥΛΛΗΦΘΕΙ ΣΤΑ ΔΟΛΙΑΝΑ
Τα σπαρτά μένουν αθέριστα
ΔΟΛΙΑΝΑ 8 – Εκτός από τις προηγούμενες συλλήψεις που έγιναν και που τους κρατούν ακόμη. Προχτές έφεραν εδώ 4 ολόκληρες οικογένειες από Γεροπλάτανο. Γυναίκες, γρηές ως και μικρά παιδιά. Όλους τους κρατούν με το δικαιολογητικό ότι λείπουν δικοί τους από τα χωριά τους.
Χθες συνέλαβαν στα Δολιανά ολόκληρη την οικογένεια Χ.Τ. από 5 μέλη με τα μικρά παιδιά τους. Συνέλαβαν επίσης την γρηά Ε.Π. και την νέα Β.Τ. χωρίς να τους ανακοινωθεί ο λόγος.
Είναι αφάνταστα τραγικό το φαινόμενο του νέου κύματος διωγμών που εξαπολύθηκε. Όλων των παραπάνω οικογενειών καθώς και άλλων που φεύγουν την οργή των αποσπασμάτων και το πρωτοφανές ανθρωπομάζωμα τα χωράφια μένουν αθέριστα.
Δεν επιτρέπουν καμμιά συγγενική οικογένεια τους να πάει και να βοηθήση στο θέρισμα και τη μεταφορά τους. Όλα τα χωριά ζουν μέρες πραγματικής κόλασης και το κακό όσο πάει και μεγαλώνει.
ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ
6η Σεπτέμβρη 1946
ΝΟΘΕΙΑ ΚΑΙ ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΛΑΣΤΟΨΗΦΙΣΜΑ
Τα Δημοκρατικά Δολιανά μεταβλήθηκαν σε Βασιλόφρονα…
Το παράκαμα… Άλλαξαν τα αποτελέσματα στη Ζίτσα.
Η κουμπούρα έχει το λόγο. – Και τιμητική φρουρά
ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΟΛΙΑΝΩΝ
Το Σάββατο το βράδυ ο αγροφύλακας Δολιανών Α.Π. παρέδωσε στον πρόεδρο της Κονότητας Κάτω Ραβενίων Β. Τ. 7 όπλα τυλιγμένα σε σακκί.
-Το Σάββατο το απόγευμα ο γνωστός μπράβος Π.Δ. με αυτόματο απειλούσε τους επαγγελματίες να κλείσουν τα μαγαζιά τους και τον κόσμο που ήταν έξω να μπει στα σπίτια.
Η Εφορευτική Επιτροπή του τμήματος αντικαταστάθηκε με νέους Μοναρχικούς πλην ενός επίσης μοναρχικού.
Αντιπρόσωπος του Κ.Κ.Ε. δεν παρέστη στην ψηφοφορία.
Κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας για να επηρεάσουν ψυχολογικά τους ψηφοφόρους μέσα στο εκλογικό τμήμα ήταν οι μπράβοι του Ε.Κ.Ε. Θ.Λ., Χ.Κ. ο ανθ/γός Ζυγομάλης, ο οποίος με το πιστόλι στα χέρια παρακολουθούσε τους ψηφοφόρους που πήγαιναν στο παραβάν.
Συγκεκριμένα αφού ψήφισε ο Κ. Κ. μέσα στο εκλογικό τμήμα του έκανε έρευνα ο Θ.Λ. για να εξακριβώσει τι ψήφισε.
Τα ψηφοδέλτια μοίραζαν οι Κ.Κ και Δ.Κ., οι οποίοι έδινα κατά το πλείστον ψηφοδέλτια μόνο της Βασιλείας. Χαρακτηριστικά ο Ν.Ν. που του έδωσαν μόνο της Βασιλείας αναγκάστηκε να πάρει τέτοιο της Δημοκρατίας και να ψηφίσει φανερά.
Το 205 Τάγμα διέθεσε αυτοκίνητα και μετέφερε ψηφοφόρους απ’ τη Σιταριά, πράγμα που επέδρασε ψυχολογικά σ’ αυτούς.
Όλοι οι δημοκρατικοί βλάχοι των Δολιανών απειλήθηκαν ότι, αν δεν ψηφίσουν Βασιληά, όχι μόνον τα ζώα τους δεν θα βοσκήσουν στις βοσκές του χωριού* αλλά θα διωχτούν κι όλας.**
Δυο υπό διορισμόν δάσκαλοι οι Α.Κ. και Χ.Τ, για να αποσπάσουν πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων ψήφισαν φανερά Βασιλεία.
Όλη η κλάση του 1946 δεν ήταν γραμμένη και δεν ψήφισε.
Δεν είναι μόνο αυτή η αιτία για να παρουσιαστούν τα Δολιανά της εθνικής αντίστασης Βασιλόφρονα, με ψήφους 371 για τη Βασιλεία και μόνον 71 Δημοκρατία.
150 περίπου νέοι που υπηρέτησαν στον ΕΛΑΣ πολεμώντας για τη Λευτεριά της πατρίδας κάτω από το τρομακτικό όργιο των «λαοπροβλήτων» αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό.
Αδιάψευστη απόδειξη αυτής της κατάστασης αποτελεί το γεγονός ότι μετά το φόνο του Μάριου 15 – 20 νέοι που είχαν μείνει στο χωριό συνελήφθησαν, οδηγήθηκαν στο Δελβινάκι, κακοποιήθηκαν άγρια κι’ όταν αφέθηκαν ελεύθεροι εγκατέλειψαν κι’ αυτοί το χωριό.
Εξορία έχουν σταλεί 2 άνδρες και 3 γυναίκες. Κρατούμενοι 5, δολοφονία 1.
* Η απειλή πραγματοποιήθηκε. Όταν τελείωνε η συγκομιδή, τα άλογα και τα γελάδια του χωριού, έβοσκαν δωρεάν. Οι εκτάσεις ανήκαν στον ΣΜΕΚ. Μετά το Δημοψήφισμα, το Συμβούλιο πήρε απόφαση όσοι δεν ήταν μέλη (οι βλάχοι δηλ.) να πληρώνουν.
** Σε σύσκεψη που έγινε, μπήκε πρόταση να τους κάψουν. Καλύβες είχαν για σπίτια. Κάποιος πιο λογικός επισήμανε ότι με την πράξη αυτή θα καίγονταν γερόντια, γυναίκες και παιδιά. Οι άντρες, οι οποίοι κοιμόταν έξω για να προσέχουν τα ζώα τους, αφού θα τους καίγανε τις οικογένειες, θα ακροβολίζονταν γύρω από το χωριό και θα σκότωναν ότι κινιόταν. Έτσι εγκαταλείφτηκε η προσπάθεια.
… - …
ΕΘΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ
Οι σελίδες της εφημερίδας κατακλύζονται από Δηλώσεις μετανοίας. Είναι όλες πανομοιότυπες. Παρατίθενται ενδεικτικά δύο.
ΔΗΛΩΣΙΣ ΑΠΟΚΗΡΥΞΕΩΣ
Ο υποφαινόμενος Κ.Γ κάτοικος Βασιλικού – Πωγωνίου Δηλώ υπευθύνως ότι παρασυρθείς ενεγράφην εις το ΕΑΜ. Ήδη από πολλού χρόνου πεισθείς περί της αντεθνικής και αντιπατριωτικής δράσεώς του και μεταμεληθείς πικρώς διότι παρεσύρθην. Δηλώ ότι αποκυρύσσω το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, ως οργανώσεις αντεθνικάς σκοπούσας την καταστροφήν της Πατρίδος μας, της οικογενείας και της θρησκείας μας και ότι είμαι νομοταγής και ευπειθείς πολίτης και θα εργασθώ δι’ όλων των δυνάμεών δια την ανώρθωσιν της Πατρίδος μας ως όλοι οι πραγματικοί Έλληνες.
Εν Ιωαννίνοις τη 8η Οκτωβρίου 1946.
ΔΗΛΩΣΗ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
Οι κάτωθι υπογεγραμμένοι Ν.Σ. και Α.Σ. κάτοικοι Πωγωνιανής δηλούμεν κατηγορηματικώς ότι ουδέποτε υπήρξαμεν αναρχικοί και εις ουδεμίαν οργάνωσιν είμεθα αναμεμιγμένοι αείποτε καταδικάσαντες τας αντεθνικάς ενέργειας του Κ.Κ.Ε. – Αν σήμερον ο αδελφός ημών Ξ.Σ. ευρίσκεται εις Αλβανίαν αποκλεισθείς εκεί, είναι εις θέσιν να γνωρίζει η Εθνοφυλακή Πωγωνιανής την αιτίαν εις ην αρχήν και προσεφύγομεν. – Ουδεμίαν δε σχέσιν έχει και ο υιός μας με τας αναρχοκομμουνιστικάς συμμορίας.
Οι Δηλούντες
Όντως λοιπόν εκατοντάδες κάθε φορά πολίτες κάνουν δηλώσεις μετανοίας ή αποκήρυξης του ΕΑΜ. Ήταν αποτέλεσμα ελεύθερης απόφασης;
Πιο πάνω είδαμε να καταγγέλλει το ΕΑΜ την τρομοκρατία που εξασκούσε στην περιοχή του Πωγωνίου ο Μάριος. Χωρίς επώνυμο. Μόνο το όνομα αρκούσε για να καταλάβει κάποιος για ποιον πρόκειται. Ο Μάριος της «ομάδας» Παρθενίου. Τι ήταν η «ομάδα» Παρθενίου;
Η Διεύθυνση Ειδικής Ασφαλείας του Κράτους (γνωστή και ως Ειδική Ασφάλεια ή απλά «Η Ειδική») ήταν ένα ειδικό τμήμα της Ελληνικής Χωροφυλακής που δημιουργήθηκε το 1929 για τη δίωξη των κομμουνιστικών οργανώσεων και τη σύλληψη των κομμουνιστών σε ολόκληρη την Ελλάδα. Στη διάρκεια της κατοχής συνεργάστηκε άμεσα με τις κατοχικές δυνάμεις και συμμετείχε σε μπλόκα που έγιναν σε διάφορες περιοχές της Αθήνας με εκατοντάδες θύματα καθώς και σε συλλήψεις, βασανιστήρια και εκτελέσεις μελών αντιστασιακών οργανώσεων. Επισήμως διαλύθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου του 1944.
Στα μέσα του 1943 έφεδροι αξιωματικοί της Χωροφυλακής ανακλήθηκαν στην ενεργό δράση από τον κατοχικό πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη προκειμένου να «δώσουν εις την Ασφάλειαν νέον ρυθμόν συνεργασίας με τον κατακτητήν».
Η Ειδική Ασφάλεια χαρακτηριζόταν από λειτουργική αυτοτέλεια. Οι υπηρετούντες σε αυτήν είχαν δημιουργήσει μικρές ομάδες στις οποίες επικεφαλής ήταν κυρίως ανθυπομοίραρχοι, ανθυπασπιστές, ενωμοτάρχες και υπενωμοτάρχες, οι οποίοι και είχαν την πραγματική εξουσία σε αντίθεση με τους ανώτερους αξιωματικούς της Χωροφυλακής που είχαν τυπική μόνο εξουσία στις εν λόγω ομάδες. Οι ομάδες αυτές είχαν συχνά το όνομα των επικεφαλής τους. Έτσι υπήρχε η «Ομάδα Καίσαρη» με επικεφαλής τον μοίραρχο Νικόλαο Καίσαρη, η «Ομάδα Παρθενίου» με επικεφαλής τον ανθυπασπιστή Ευσέβιο Παρθενίου, η «Ομάδα Παναγιωτόπουλου» με επικεφαλής τον ανθυπασπιστή και στη συνέχεια ανθυπομοίραρχο Αντώνιο Παναγιωτόπουλο κ.α. Ο ακριβής αριθμός όσων συμμετείχαν στην Ειδική Ασφάλεια δεν είναι γνωστός. Μεταξύ των ατόμων πάντως που είχαν ενταχθεί στην Ειδική Ασφάλεια στη διάρκεια της κατοχής ήταν και κοινοί εγκληματίες και άνθρωποι του υποκόσμου. Η επίσημη ιδιότητα των ανδρών της Ειδικής ήταν χωροφύλακες άνευ θητείας.
Ο αρχιβασανιστής ανθυπασπιστής της Ειδικής Ασφάλειας Ευσέβιος Παρθενίου, καταδικάστηκε σε ισόβια (στην δίκη των δοσιλόγων), αποφυλακίστηκε αργότερα και έγινε μοίραρχος της Χωροφυλακής.
Σε αυτή την ομάδα ανήκε και ο Μάριος Παπαναστασίου, ο οποίος εκτελέστηκε από την ΟΠΛΑ στα Δολιανά στις 26 Μαΐου 1946.
Στον τρόπο που δρούσε ο Μάριος αναφέρεται ο Θ. Πετζόπουλος. Στο βιβλίο του «1941– 1950 ΤΡΑΓΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ» ΑΘΗΝΑΙ 1953.
(σελ. 66)
…Τα φιλόξενα Ιωάννινα, τα οποία από την πρώτη ημέραν της αφίξεώς μας, είχον δείξει όλον τον ενθουσιασμόν και την χαράν των, δεν ήσαν άμοιρα κομμουνιστικής δυσοσμίας και συνωμοτικής δραστηριότητος. Η ευεργετική πνοή της «Βάρκιζας» είχε φθάσει και εδώ και υπό την σκιάν της, ανεπτύσσοντο σταθερώς τα σχέδια δια τον «τρίτο γύρο».
Στελέχη και οπαδοί του Κ.Κ.Ε., πλημμυρισμένοι από αγανάκτησιν και μίσος δια την Δεκεμβριανήν αποτυχίαν, είχον ριφθή κυριολεκτικώς «με τα μούτρα» εις την ανασυγκρότησιν των οργανώσεων των.
Συγκεντρώσεις κρυφαί και φανεραί, δια να εμψυχωθούν οι ψυχικώς κατάκοποι «συναγωνισταί» ήσαν εις την ημερησίαν διάταξιν. Κομμουνιστικά έντυπα με ενθαρυντικήν και εμπρηστικήν αρθρογραφίαν δια τους οπαδούς και λιβέλλους και συκοφαντίας εναντίον του στρατού, εκυκλοφόρουν εν αφθονία προς δόξαν της Βάρκιζας!
Γραφεία με τεραστίας επιγραφάς του Ε.Α.Μ. εδάσποζον εις τας κεντρικάς οδούς και προκλητικώτατοι «ανεβοκατέβαινον» οι δήμιοι του ελληνικού λαού.
Καμμιά τύψις δια το έγκλημα κατά της Ελλάδος, καμμιά εντροπή δια την προδοσίαν των!
Αι γυναίκες δεν είχον μικρόν ρόλον εις τον οργασμόν αυτόν της ετοιμασίας του «τρίτου γύρου». Νέαι αι οποίαι είχον αποβάλει το αίσθημα της αιδούς, προΐσταντο των μυστικών συνεδριάσεων της «θρυλικής ΕΠΟΝ».
(σελ. 67)
Αξίζει εδώ να ανφερθή ότι από τας συνεδριάσεις αυτάς ανεπήδησεν ένας μεγάλος έρως τον οποίον ηκολούθησε μία στυγερά δολοφονία.
Ιδού αι λεπτομέρειαι: Μίαν ημέραν, εις λοχίας, Μάριος ονόματι, νέος μορφωμένος και γενναίος, περιπολάρχης εις μίαν κωμόπολιν, τα Δολιανά, αντελήφθη εις μίαν οικίαν συγκέντρωσιν επονιτών. Εισήλθεν αμέσως μετά 3- 4 άλλων στρατιωτών και συνέλαβε περί τους δέκα επονίτας, που συνεδρίαζον. Την προΐσταμένην της συνεδριάσεως, μιάν νέαν είκοσι ετών περίπου, την εκακοποίησε και της έκοψε τα μαλλιά. (σσ: το Γ` Ψήφισμα εκδόθηκε στις 8 Ιούνη του 1946, το ΕΑΜ τέθηκε εκτός νόμου στις 8 Γενάρη 1948).
Διετάχθησαν, ως ήτο επόμενον, ανακρίσεις δια τας βιαιότητας του λοχίου.
Πριν όμως τελειώσουν αι ανακρίσεις, μετά 4-5 ημέρας, ο ίδιος λοχίας, κατά την διάρκειαν μιας νυκτερινής περιπολίας, αντελαμβάνετο νέαν μυστικήν συγκέντρωσιν. Με την είσοδόν του εις την οικίαν, ένθα η συγκέντωσις, ευρέθη και πάλιν προ της ιδίας νέας, την οποίαν είχε κακοποιήσει. Έξαλλος από θυμόν την ήρπας και ήρχισε να την δέρη…..
Για τις απόψεις του περί πατριωτισμού μιλάει ο ίδιος:
Με την είσοδο της 8ης ταξιαρχίας της Εθνοφυλακής - που διοικούσε ο ίδιος - στην Τρίπολη στις 2/3/1945, κατευθύνθηκε στις φυλακές όπου κρατούνταν οι αξιωματικοί και οι οπλίτες των Ταγμάτων Ασφαλείας που είχαν συλληφθεί και περίμεναν την παραπομπή τους σε δίκη ύστερα από διαταγή του Παναγιώτη Κανελλόπουλου την περίοδο πριν από τα Δεκεμβριανά του 1944 στην Αθήνα.
(σελ. 55)
"Κατευθύνθην αμέσως εις τας φυλακάς, όπου εκρατούντο τότε εκατό περίπου αξιωματικοί και πλήθος εθνικοφρόνων πολιτών. Ανοιξα άνευ χρονοτριβής τας πύλας και τους απέλυσα. Εις τον Εισαγγελέα Εφετών Ναυπλίου, όστις διεμαρτυρήθη, διότι κατά την γνώμην του έπρεπε η αποφυλάκισις να γίνη μόνον κατόπιν εκδόσεως αποφυλακιστηρίων από τας δικαστικάς αρχάς, απάντησα: "Ολοι οι αποφυλακισθέντες εκρατούντο παρανόμως υπό του ΕΑΜ και ότι κράτος του ΕΑΜ δεν υπήρξεν ποτέ διά να το σεβασθή κανείς". Η ενέργεια αυτή έδωσε θάρρος εις τους δοκιμασμένους κατοίκους της περιοχής και ενεφύσησεν άνεμος αισιοδοξίας εις τους λιπόψυχους".
Η πρώτη αντάρτικη ομάδα που δημιουργήθηκε στο Πωγώνι ήταν του Λεωνίδα Ράφτη από την Κάτω Μερόπη, η οποία επιτέθηκε στις 20 Ιούλη 1946 στον σταθμό Χωροφυλακής στο Γραμμένο. Στην μάχη σκοτώθηκαν οι περισσότεροι και συνελήφθη ο ίδιος. Πέρασε στρατοδικείο και εκτελέστηκε στις 14 Αυγούστου στο «Αβγό» Ιωαννίνων.
Η επόμενη ένοπλη ομάδα δημιουργήθηκε το καλοκαίρι του 1946.
Ο Νίκος Ζάγκαλης από τις Δρυμάδες Πωγωνίου περιγράφει την πρώτη εμπλοκή αυτής της ομάδας:
…Στις 15 Σεπτέμβρη 1946 ένα απόσπασμα χωροφυλάκων και Μάυδων επέδραμαν στο χωριό Αετομηλίτσα (Ντέντσικο) και άρπαξαν αρκετούς κατοίκους του χωριού(Βλάχους) και τους πήγαν στην Πυρσόγιαννη, όπου και τους φυλάκισαν. Σ' εμάς, που ήμασταν κάπου στην Αρένα, ήρθε σύνδεσμος από το χωριό και μας ενημέρωσε. Γρήγορα αποφασίσαμε να χτυπήσουμε την Πυρσόγιαννη, για να απελευθερώσουμε τους φυλακισμένους, πριν τους πάνε στην Κόνιτσα. Παράλληλα, ήρθαμε σε επαφή με τον Γιαννούλη, που είχε ένα τμήμα μεγαλύτερο από το δικό μας. Πάρθηκε απόφαση ο Γιαννούλης, να πιάσει πλαγιοφυλακές κι εμείς να κάνουμε επίθεση στο σταθμό.
Όλη τη νύχτα, 15 προς 16 Σεπτέμβρη 1946, κάναμε γρήγορα πορεία προς την Πυρσόγιαννη. Τα χαράματα βρεθήκαμε στο ύψωμα του Αη Λιά, κοντά στο χωριό. Όμως, γίναμε αντιληπτοί από το σταθμό χωροφυλακής και άρχισαν να μας βάλλουν με αυτόματα και οπλοπολυβόλα. Για μας ήταν η πρώτη μάχη, μετά τις μάχες στον ΕΛΑΣ, όμως τα 3/4 της ομάδας ήταν αξιωματικοί του ΕΛΑΣ. Έτσι, με μαστοριά ριχτήκαμε στην επίθεση 17 άτομα ενάντια σε 50 περίπου οχυρωμένους. Με άλματα φτάσαμε μέχρι την εκκλησία της Πυρσόγιαννης και καλυμμένοι από τον αυλόγυρο χτυπούσαμε το σταθμό, που ήταν κάτω από την εκκλησία και μας χώριζε ένας χωριάτικος δρόμος. Στη διάρκεια της μάχης σκοτώθηκε από σφαίρα στο μέτωπο ο Κερλεγκίτσης Γιώργος και ύστερα από λίγο τραυματίστηκε στον ώμο ο νεολαίος από το Κεφαλόβρυσο.
Οι απώλειες αυτές μας έκαναν πιο αποφασιστικούς και ρίχνοντας μια σειρά χειροβομβίδες ορμήσαμε πάνω στο σταθμό. Οι χωροφύλακες δεν άντεξαν την επίθεσή μας και εγκατέλειψαν το σταθμό, τρέχοντας τον κατήφορο προς τον Σαραντάπορο. Εκεί, όμως, τους περίμενε πλαγιοφυλακή του Γιαννούλη, οπότε εμείς από πάνω και του Γιαννούλη το τμήμα από κάτω, τους αποδεκατίσαμε. Δε θυμάμαι ακριβώς τι απώλειες είχαν. Ξέρω, όμως, ότι εκεί σκοτώθηκε ο διοικητής τους Κούρκουλας.
Ανοίξαμε το υπόγειο και απελευθερώσαμε τους Ντεντσικιώτες. Η χαρά τους δεν περιγράφεται. Τους ξεπροβοδίσαμε για το χωριό τους και τους δώσαμε και τον τραυματία μας. Ύστερα, θάψαμε με ομοβροντίες τον σκοτωμένο σύντροφό μας, Καρλαγκίτση Γιώργο.
Έτσι, ξεκίνησε την πολεμική της δραστηριότητα η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο, που μετέπειτα αναπτύχθηκε σε Αρχηγείο Ηπείρου και τελικά σε VIII Μεραρχία του ΔΣΕ.
Τι έκαναν οι κάτοικοι του Πωγωνίου;
Αντιστάθηκαν στους συνεργάτες του κατακτητή.